Executieve functies en beelddenken
Basisvaardigheden voor schoolsucces
Je hoort steeds meer dat executieve functies belangrijk zijn voor (school)succes. Als je de term ‘executieve functie’ intypt bij Google, dan krijg je direct een aantal mogelijkheden te zien. Dat is natuurlijk niet voor niets. Wat zijn executieve functies dan en waar heb je die dan voor nodig? Heb je ze alleen op school nodig of ook in alledaagse situaties?
Wat zijn executieve functies?
Executieve functies zijn basisvaardigheden die je nodig hebt om taken uit te voeren. Je kunt hierbij denken aan:
- het beginnen met een taak en niet blijven uitstellen
- het plannen en organiseren van een taak
- je niet laten afleiden tijdens het doen van de taak
- je aanpassen als de taak anders loopt dan gepland
- bedenken welke taak belangrijk is en welke niet
Alledaagse situaties
Executieve functies zijn functies die je nodig hebt om taken uit te voeren. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om een taak voor school of om een alledaagse taak. Zelfs voor de meest simpele taken heb je executieve functies nodig om ze goed uit te voeren.
Dirigent
Elk kind is zijn eigen ‘dirigent’. Hij moet doelen kunnen stellen, beginnen met een taak, de taak plannen en organiseren, beslissingen nemen, zich aanpassen, volhouden en zijn impulsen onderdrukken. De mate waarin een kind daartoe in staat is, is afhankelijk van zijn leeftijd. Een jong kind kan bijvoorbeeld één of twee stappen van een taak onthouden en zelfstandig uitvoeren. Van een puber kun je verwachten dat hij/zij een complexere taak kan uitvoeren met meer denk- en- doe- stappen.
Beslissingen nemen in eenvoudige situaties
Zelfs in de meest eenvoudige situaties moet een kind beslissingen kunnen nemen. Als je een kind vraagt om de tafel te dekken, dan moet het eerst de beslissing nemen om op te staan. Daarna moet het naar de keuken lopen, de kast open doen, het tafelkleed eruit pakken en de kast weer dicht doen. Daarna moeten er nog allerlei taken worden uitgevoerd. Borden, bestek, glazen en andere benodigdheden moeten nog worden gepakt en op de tafel worden gezet.
Aanpassen
Een kind moet zich ook kunnen aanpassen aan de omstandigheden. Als er niet voldoende glazen meer zijn, dan moet een kind een ander plan bedenken. De glazen in de vaatwasser zijn misschien schoon. Of hij gaat een paar glazen afwassen.
Aandrang onderdrukken
Misschien moet er ook nog iets uit de koelkast worden gehaald, zoals melk. Als een kind de melk uit de koelkast haalt, dan moet het de aandrang onderdrukken om geen limonade te pakken en in te schenken. Zelfs voor een hele eenvoudige alledaagse taak moet je dus kunnen beginnen, beslissingen nemen, je niet laten afleiden, je aanpassen aan de omstandigheden en bedenken wat belangrijk is en wat niet.
Executieve functies en schoolsucces
Op school zijn goede executieve functies een voorwaarde voor schoolsucces. Op de basisschool doet de leerkracht al in groep één en twee een beroep op de executieve functies van een kind. Een kleuter moet:
- stilzitten in de kring
- kunnen luisteren naar de leerkracht en naar andere kinderen
- speelgoed kunnen delen
- niet zomaar gaan gillen
- op de beurt kunnen wachten
In de midden- en bovenbouw wordt er steeds meer een beroep gedaan op de executieve functies. Een schoolkind moet:
- direct beginnen met een taak
- een taak op tijd af hebben
- niet vergeten taken te doen
- goede spullen bij zich hebben, zoals bijvoorbeeld gymschoenen
- een grotere taak kunnen plannen, organiseren en uitvoeren, bijvoorbeeld een spreekbeurt
Middelbare school
Op de middelbare school moeten de executieve functies al zo goed zijn ontwikkeld dat kinderen zonder problemen hun huiswerk kunnen doen. Ze moeten het huiswerk netjes en volledig opschrijven in hun agenda. Ze moeten een plan bedenken om het huiswerk goed te maken en te leren. Ze moeten de neiging om het huiswerk steeds maar uit te stellen onderdrukken. Ze moeten een grote taak kunnen opdelen in kleine overzichtelijke gedeelten. En ze moeten tijdig klaar zijn met de taak. Er wordt dus nogal wat van hen verwacht.
Waar gaat het mis?
Tegenvallende schoolprestaties zijn bij pubers vaker de regel dan een uitzondering. Waar gaat het dan mis? Het probleem is niet dat ze het niveau niet aankunnen, maar dat ze zwakke executieve functie hebben. Ze zijn wel slim genoeg, maar ze hebben moeite om dingen te onthouden, op tijd te beginnen, zich niet te laten afleiden (vooral dat!) en het huiswerk te plannen en te organiseren.
Hersenontwikkeling
Wetenschappers
Wetenschappers die de ontwikkeling van kinderen en de rol van de hersenen onderzoeken hebben ontdekt dat kinderen die slim maar ongefocust zijn gewoonweg niet beschikken over de juiste executieve functies. Wat zijn dat dan en waarom zijn ze zo belangrijk voor het goed kunnen functioneren in het dagelijkse leven en op school?
Executieve functies zijn basisvaardigheden die mensen nodig hebben taken uit te voeren. Ze horen bij het denkvermogen. Het zijn denkprocessen die nodig zijn om activiteiten, zoals bij voorbeeld huiswerk maken, te starten, te plannen, te organiseren en goed uit te voeren. Ook je gedrag reguleren en je aanpassen aan de omstandigheden horen bij de executieve functies. Je kunt ze zien als deze functies zien als de ‘dirigent’.
W+ DS + A + P = R
Deze 4 leerstappen moet je absoluut nemen en ……. bijna niemand doet dat ook!
Waarom bestaat school en waarom moet je er zo lang naar toe? Je ouders en je docenten weten je altijd heel goed te vertellen waarom je naar school zou moeten gaan.
Ze vertellen je dat je op school veel nieuwe dingen leert, dat je jezelf leert uit te dagen en natuurlijk dat een goede opleiding heel belangrijk in onze maatschappij.
Als er geen school bestond, waren er ook geen dokters, kappers, koks of journalisten. Om succes te hebben op school moet je de volgende
1. WETEN WAT JE WILT (W)
Waarom vinden veel scholieren school vaak niet leuk en ook veel schoolvakken maar saai en vervelend? Tja, daar weet ik ook het antwoord niet precies op, maar vaak heeft het ermee te maken dat je het gevoel hebt dat je ernaar toe MOET. Vaak weet je ook eigenlijk nog niet wat je WILT.
Als je school en leren ziet als iets vervelends en iets wat verplicht is in plaats van als een mogelijke kans dat staat je brein eigenlijk direct al op stand ‘Negatief’.
Als je de school door een zwarte bril bekijkt, dan is er ook niet veel leuk meer. Probeer dus eens door een grijze of misschien zelfs wel een witte bril te kijken. Doelen stellen helpt je hierbij.
2. DOELEN STELLEN (DS)
Als je iets graag wilt en je kunt voor jezelf vast wel een voorbeeld verzinnen, dan is het veel gemakkelijker om iets te bereiken.Ben je bijvoorbeeld een sporter? Dan weet je dat trainen noodzakelijk is, maar het zal niet altijd even leuk zijn….Toch doe je het, want je bent gemotiveerd en je hebt een doel: je wilt beter worden in die sport.
Zo is het eigenlijk ook met school. Als je voor jezelf dagelijks een doel stelt wat je die dag wilt bereiken op school, dan zorgt dat ervoor dat je meer motivatie krijgt. En als je gemotiveerd bent, dan gaat alles stukken gemakkelijker.
3. ACTIE ONDERNEMEN (A)
Als je een dagelijks of wekelijks doel voor jezelf hebt gesteld, dan is het natuurlijk ook nog belangrijk dat je dat doel gaat behalen. Je kunt wel groots dénken, maar dat is nog steeds dénken, je moet het ook gaan DOEN!
4. PRIORITEITEN STELLEN (P)
Als je je doelen wilt bereiken, moet je actie gaan ondernemen. Om te beslissen op welk doel je je het eerst gaat richten, moet je voor jezelf gaat bepalen welke doel het belangrijkst voor je is.
We noemen dit prioriteiten stellen. Een handig hulpmiddel hierbij is de prioriteitenmatrix van Stephen Covey. Covey is een Amerikaanse schrijver die hier boeken vol heeft geschreven over jezelf focussen en je tijd goed besteden.
De matrix die hij heeft gemaakt is verdeeld in vier kwadranten ( blokken) en wordt vaak gebruikt om aan te geven wat dringend is (urgent) en niet dringend voor je is en ook wat belangrijk en niet belangrijk voor je is.
Belangrijk of dringend ?
Belangrijke taken
Een taak is belangrijk als hij je helpt je doel te behalen. Maar dan moet je jezelf natuurlijk wel eerst een doel hebben gesteld! Als je je doel hebt gesteld, dan kun je pas beoordelen of die taak werkelijk belangrijk voor je is.
Veel belangrijke taken hebben leveren je pas na een tijdje iets op. Als je jezelf uitdaagt om de marathon te lopen, kun je dat vast ook nog niet na een weekje trainen! De matrix kan je helpen om je eraan te herinneren welke taken je echt gaan helpen om je doel te bereiken.
Dringende taken
Een taak wordt dringend genoemd als hij snel gedaan moet worden, bijvoorbeeld als je morgen een proefwerk Engels hebt waarvoor je de woordjes nog beter moet leren. Deze taak is ook nog belangrijk.
‘Dringend’ betekent dus dat er nog weinig voor tijd is om die taak te doen. Het betekent niet altijd dat die taak ook belangrijk is. Je proefwerk Engels leren is een dringende en een belangrijke taak, maar een vriendin die op Facebook een vraag stelt over dat proefwerk, is niet belangrijk!
Dringend hoeft niet dus te betekenen dat het belangrijk is en andersom is het ook zo dat een belangrijke taak hoeft niet dringend hoeft te zijn. Dus: hoe belangrijk iets voor je is, heeft te maken met je doel, of iets dringend voor je is, hangt af van de tijd die je ervoor hebt.
Brandjes blussen
Kwadrant 1: Je bedenkt of de taak belangrijk én dringend voor je is. Zo ja, dan zit je in kwadrant 1.
Dit kwadrant wordt ook wel het Kwadrant Van Het Brandjes Blussen genoemd!
Verbetering en succes
Kwadrant 2: De sleutelwoorden bij dit kwadrant zijn plannen en verbeteren. De taken in dit kwadrant zijn belangrijk maar niet dringend. Hierin ligt de basis voor je leersucces. Voorbeelden van taken in dit kwadrant: een weekplanning maken of een planning maken voor een proefwerk.
Misschien valt het je niet mee om genoeg ruimte voor dit kwadrant te vinden, maar het is echt superbelangrijk voor je. Hierin zitten je kansen op verbetering en succes!
Jouw probleem of zijn/haar probleem?!
Kwadrant 3: Misschien ben jij supersociaal en bevind je vaak in dit kwadrant. Natuurlijk is er niets op tegen als je eens iemand op het laatste moment helpt máár……. Als je dit vaak doet, dan ben je eigenlijk de brand van anderen aan het blussen!
Mensen gaan ook van je verwachten dat jij zijn/haar problemen wel even op zult lossen. Je wordt om de haverklap gestoord met je leerwerk voor over zaken die voor jou dringend ( je wilt diegene direct helpen), maar niet belangrijk zijn!
Als je niet oppast krijg jij zo allerlei extra onbelangrijke taken die je eigenlijk niet wilt.
SOG en andere studiekillers
Kwadrant 4: dit kwadrant moet je zoveel mogelijk vermijden. Het is het SOG-kwadrant: Studie Vermijdend Gedrag! Je doet hier dus allerlei onnodige dingen: gamen, Facebooken, Instagrammen, gezellig kletsen.
In dit kwadrant zitten allerlei activiteiten die niet belangrijk én niet dringend voor je zijn. Als je geen zin hebt in je huiswerk of je hebt geen duidelijke doel, dan is de verleiding om je met allerlei kwadrant 4 dingen bezig te gaan houden héél groot.
GOED RESULTAAT = W+ DS + A + P !
Als je slim leert, werk je niet harder of meer, maar anders! Het is in ieder geval belangrijk of een beetje meer inzicht te krijgen in jezelf. Wat zouden jou doelen kunnen zijn? De W van Weten Wat Je Wilt is superbelangrijk!
Als je dat eenmaal weet, kun je ook jezelf Doelen gaan Stellen. Zie het als een (sportieve) uitdaging en gá ervoor. Elke keer als je je doelt behaalt, zul je merken dat je er steeds meer lol in krijgt. Weet ook wat belangrijk voor je is en wat je onmiddellijke aandacht vraagt en wat nog even kan wachten.
Probeer zoveel mogelijk taken te doen die in kwadrant 2 thuishoren: taken die belangrijk zijn, maar niet dringend. Deze taken zijn echte ‘Slim-Leren-Taken’. Denk aan de bekende 80-20 regel. Als je tachtig procent van je tijd slim leert, dan gaat het altijd goed. Jij weet dan dat je probleemloos een Goed Resultaat gaat behalen!
